Bielsko-Biała – miasto pełne wiedeńskiej architektury

Przy okazji naszego pobytu w województwie śląskim i naszych zimowych wypraw w Beskid Żywiecki, zwiedziliśmy miasto, które w zasadzie niczym szczególnym się nie wyróżniało – tzn. tak nam się wydawało. Może głównie ze względu na to, że średnio zapuszczaliśmy się w tamte rejony, a może dlatego, że zbyt rzadko mieliśmy okazję podziwiać fotografie wykonane w Bielsku-Białej. Dziś możemy Wam powiedzieć, że warto tu przyjechać, i można zostać na dłużej niż na jeden dzień, bo miasto oferuje wiele atrakcji. Niekiedy Bielsko-Białą porównuje się do Wiednia, głównie ze względu na piękną architekturę. Trudno więc dziwić się, że Bielsko-Biała trafiła na listę miast, do których chętnie powrócimy.

Bielsko-Biała jako miasto nie posiada zbyt długiej historii swojego istnienia. Dopiero w 1951 r. połączono dwie odrębne miejscowości, leżące na dwóch przeciwległych brzegach rzeki Białej. Co ciekawsze, miasta te leżały w odrębnych województwach – Bielsko w granicach Śląska, a Biała w granicach Małopolski. Przez kilka stuleci rzeka Biała pełniła funkcje naturalnej granicy państwowej. Śląskie Bielsko w XIV w. znalazło się w granicach królestwa czeskiego, a następnie w 1526 r. zostało włączone do monarchii austriackich Habsburgów. Małopolska Biała pozostawała w granicach Polski, a dopiero po I rozbiorze włączono ją do Austrii, w nowopowstałej prowincji Galicji. Oba miasta powróciły do odrodzonego państwa polskiego dopiero w 1918 r. Charakterystyczną cechą Bielska-Białej i okolicy aż do II wojny światowej była wielonarodowość – nie brakowało tu Niemców, Polaków, Żydów, ale także Morawian, Czechów, Węgrów, a nawet Włochów. Wszystkie te narodowości wnosiły swoje elementy kultury i religii. Obok kościołów katolickich, rozwijały się tu także świątynie ewangelickie oraz synagogi żydowskie i domy modlitwy.

Nasze zwiedzanie rozpoczęliśmy od okolic Teatru Miejskiego. Tam też zaparkowaliśmy samochód. Nasz spacer po mieście trwał kilka godzin, z dłuższą przerwą na kawę. Przeszliśmy ok. 6 km, zwiedzając główne punkty miasta. 

Bielski Teatr Miejski (ul. 1 Maja 1), ukończony w 1890 r. już na pierwszy rzut oka wygląda jak jeden w wielu pięknych wiedeńskich budynków. Jego twórca – Emil Ritter von Förster, należał do czołowych architektów II połowy XIX w., działających w austriackiej stolicy. Elewacja bielskiego teatru nie jest przepełniona ozdobami, ogranicza się wyłącznie do posągów Apolla na szczycie i dwóch muz Talii i Melpomeny stojących w niszach. Nad arkadowym oknem frontowej fasady widnieją dwa uskrzydlone geniusze trzymające herbowy kartusz. Żeliwna fontanna, której kopia zdobi plac przed teatrem, była darem budowniczego bielskich wodociągów Karla von Schwarza.

Podążyliśmy ulicą 3 Maja. Ciężko przejść obojętnie obok przepięknej kamienicy, w której mieści się Hotel President (ul. 3 Maja 12). Jego historia sięga roku 1892. Hotel zaprojektował znany bielski architekt Karol Korn. Piękny budynek przykuwa uwagę ze względu na bogatą elewację. Ciekawostką może być pierwotna nazwa hotelu „Kaiserhof” – na cześć cesarza Franciszka Józefa I. W każdym razie budynek (przynajmniej z zewnątrz) prezentuje się niesamowicie. 

Następnym miejscem, o którym chcemy Wam powiedzieć parę słów, jest Dworzec Główny przy ul. Warszawskiej. Dzisiejszy dworzec w Bielsku-Białej zbudowany został w latach 1889-90, według projektu Karola Schulza. Kształt utrzymany został w stylu austriackich dworców prowincjonalnych. Dworzec remontowano w drugiej połowie lat 90-tych XX w., wymieniając m.in. ceglaną elewację budynków, odsłaniając i odnawiając polichromię w holu głównym oraz tworząc nowe pomieszczenia kas. Wśród detali warto zwrócić uwagę właśnie na owe freski w stylu pompejańskim, w holu głównym, a także oryginalny napis przy wejściu „K.K. Privilegirte Kais. Ferd. Nordbahn”  (Uprzywilejowana Cesarsko-Królewska Kolej Północna Cesarza Ferdynanda).

Postanowiliśmy napić się kawy i przekąsić coś słodkiego. Po drodze odwiedziliśmy Klubokawiarnię Aquarium (ul. 3 Maja 11 – siedziba BWA), która okazała się strzałem w 10-tkę. Niepozorny budynek skrywa ciekawe wnętrze, z interesującym wystrojem i fantastyczną obsługą. Nie bez znaczenia dla nas pozostała kwestia wyboru kawy – także tej parzonej  metodami alternatywnymi.

Desery zmiażdżyły system – tak obłędnych i jednocześnie oryginalnych smaków na próżno szukać w większości kawiarni. Deser „Rafaello” z białą czekoladą pomimo moich obaw nie był za słodki, a wręcz przeciwnie – przełamany smakiem lekko kwaśnego musu owocowego okazał się jednym z lepszych odkryć smakowych. Tiramisu karmelowe również przełamane było kwasowością owoców, dzięki czemu smakowało rozkosznie i lekko. Siedzenie w Aquarium okazało się bardzo przyjemnym doznaniem.

Stamtąd udaliśmy się na Plac Bolesława Chrobrego, z którego podziwiać można Zamek Książąt Sułkowskich (ul. Wzgórze 16). Należy on do najstarszych budynków w mieście, jednak swój zewnętrzny kształt uzyskał w latach 1855-1864.  Fragmenty średniowiecznej i renesansowej budowli oraz polichromie pokrywające niegdyś jego ściany, można oglądać wtopione w obecne wnętrze. Początkiem XIX w. siedziba książąt Sułkowskich prezentowała się jako czworobok z wąską kwadratową wieżą od zachodu, który strawiony został pożarem w 1836 r. Do poważniejszej przebudowy przystąpiono dopiero w 1855 r., kiedy powstała neoromańska kaplica św. Anny, przyległa do zamku od południa. W tym też roku została dobudowana sześcioboczna wieżyczka od wschodu i szereg arkadowych okien w elewacji północnej. Masywna wieża z zębatym krenelażem, która dziś najbardziej dominuje w architekturze zamku, powstała niecałe 10 lat później, jako wczesne dzieło Emanuela Rosta seniora.

Kierując się ul. Wzgórze trafiliśmy na bielski rynek. Rynek w Bielsku-Białej (ul. Rynek) dawniej stanowił centrum średniowiecznego miasta ulokowanego na prawie magdeburskim. Do XVI w. na środku placu stał drewniany ratusz, studnia i budynek wagi miejskiej. Dzisiejsze kamienice zaczęto budować dopiero po pożarach w 1659 i 1664 r. Obecnie Rynek jest zabetonowany, postawiono repliki pomnika św. Jana Nepomucena, relikty dawnej studni, sztuczny kanał z mostkiem i makietę tego miejsca z dawnych czasów. Znaczna część kamienic zlokalizowanych przy rynku została odnowiona. 

Z Rynku bardzo łatwo dojść do Katedry Św. Mikołaja. Katedra Rzymskokatolicka pw św. Mikołaja (plac św. Mikołaja 16) wzniesiona w latach 1443 – 1447 w stylu gotyckim. Na początku XX w. gruntownie przebudowana według projektu wiedeńczyka Leopolda Bauera. Wysoka wieża (61 m), zwieńczona kilkoma kondygnacjami widokowych loggii jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli miasta. Na uwagę zasługują wspaniałe witraże z 1912 r., wykonane przez Rudolfa Harflingera z Wiednia, zdobiące wnętrze katedry. 

Tuż za katedrą zlokalizowana jest ulica Schodowa stanowiąca dość niepozorny i zaniedbany zakątek miasta. Gdyby tylko odrobinę zadbać o to miejsce, to byłoby zdecydowanie atrakcją Bielsko-Białej. Niewątpliwie wymaga pilnego remontu, ale mimo wszystko ma jakiś interesujący klimat.

Za zabudowaniami Rynku zachowały się pozostałości po dawnych umocnieniach miejskich. Mury zostały zbudowane w XVI w. z łamanego kamienia wapiennego i w założeniu miały być dodatkową, zewnętrzną linią umocnień zamku postawioną wobec groźby inwazji tureckiej. Z 800-metrowej linii murów do dziś zachowało się około 160 m.

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, tereny Bielska-Białej były wielowyznaniowe. Wyznawcy nauk Marcina Lutra pojawili się w Bielsku już w XVI w. Ich los był jednak niepewny, gdyż w katolickim państwie Habsburgów często spotykały ich prześladowania. Sytuację zmienił dopiero cesarz Józef II, wydając pod koniec XVIII w. tzw. patent tolerancyjny. Obecnie Bielski Syjon to centralny Plac Marcina Lutra i otaczające go budynki.

Najważniejszy z nich to kościół Zbawiciela, który swoją neogotycką formę zyskał pod koniec XIX w. Obok niego znajduje się jedyny w Polsce pomnik Marcina Lutra.

Przy ul. 11 Listopada 10 odnajdziecie Kamienicę Burdy (radcy cesarskiego Viktora Burdy). Datę budowy kamienicy wypatrzyć można wysoko, na chorągiewce wieńczącej wieżyczkę. W 1893 r. architekt Karl Korn ukończył ten reprezentacyjny budynek, stojący na granicy między Bielskiem a Białą przy moście na ulicy 11 Listopada. Budowla niemal wyrasta z nurtów rzeki Białej, zwracając się swoją reprezentacyjną elewacją na wschodnią bialską stronę. Zdwojone kolumny biegnące przez dwie kondygnacje okalają trójboczny wykusz, nadwieszony nad wysokim, kamiennym przyziemiem.

Nieopodal Kamienicy Burdy, przy ul. 11 Listopada znajduje się pomnik uroczego bohatera jednej z kultowych polskich bajek – Reksia.

W Bielsku-Białej znajdziecie kamienicę inną od wszystkich (róg ul. Staszica i Targowej). Kamienica Rudolfa Nahowskiego przydomek „Pod Żabami” zawdzięcza jedynej w swoim rodzaju bramie wejściowej, zwieńczonej żabim duetem w nadprożu. Budowlę z 1903 r. zaprojektował Emanuel Rost junior. Na początku XX w., dom należący do Rudolfa Nahowskiego mieścił znaną bialską winiarnię, stąd też żabie fircyki oparte o beczkę wiekowego trunku zabawiają się paląc fajkę, pijąc i grając na mandolinie. Gdzieniegdzie na elewacji od ulicy Targowej wypatrzyć można też chrabąszcze, konkurujące z herbowymi kartuszami. Niewysoką wieżyczkę wyróżnia imitacja konstrukcji szachulcowej z wplecionym roślinnym ornamentem. W samo naroże zatopiono nadwieszony walec, zdobiony upiętym festonem, swoisty żart z estetyki klasycyzmu. Płynne secesyjne formy przybrała stolarka półkoliście wykrojonych okien parteru, w stylu tym utrzymano także wahadłowe drzwi w sieni, kutą balustradę i wysmakowany kwiatowy ornament posadzek. 

Poszukując pomnika Bolka i Lolka natrafiliśmy na dość ciekawą galerię handlową. To co nas zaciekawiło, to nie ilość sklepów, a ciekawa ceglana konstrukcja niemal wyrastająca z rzeki Białej. Wejścia do galerii prowadzą przez mostki na rzece. Przechodząc wzdłuż przez galerię wychodzi się naprzeciw dwóm sympatycznym postaciom ze znanej i lubianej bajki.

Dwóch wesołych koleżków – Bolek i Lolek wskazują na globus, może szukając nowego miejsca na podróż?

Następne kroki skierowaliśmy w stronę Ratusza oraz Komunalnej Kasy Oszczędności. Siedzibę Komunalnej Kasy Oszczędności miasta Bielska ukończono w 1889 r., według projektu Karla Korna. Jak przystało na miejską instytucję, w centralnym miejscu widnieje herb miasta Bielska a całości patronuje zegar w attyce. Wejście pomiędzy pierścieniowymi kolumnami przypomina portal wiodący do własnej willi Korna. Podobno wnętrza od strony ul. Wzgórze mieściły zawsze ekskluzywne restauracje, począwszy od pierwszej wiedeńskiej „Café Allegri”. 

Największe wrażenie wywarł na nas budynek Ratusza Miejskiego zlokalizowany na placu Ratuszowym. Pierwotnie budynek miał służyć siedzibie Komunalnej Kasy Oszczędności, jednak ze względu na swój imponujący wygląd, szybko stał się siedziba władz miejskich. Ratusz wybudowany został w 1897 r.  Pałacowy, podkowiasty kształt budowli tworzą trzy wydatne ryzality, wychodzące w stronę parkowej zieleni. Narożna wieża z ażurową galerią na szczycie podkreśla rangę miejskiego magistratu, odwołując się do swej nobilitującej symboliki. Szczególnym bogactwem neorenesansowych ornamentów odznacza się frontowy ryzalit z trzema arkadowymi bramami. Wieńczy go schodkowy szczyt w typie niderlandzkim, z którego spogląda bogini pokoju Eirene z rogiem obfitości i dziecinną figurka Plutosa. Symbol pracowitości na rzecz wspólnego dobra uosabia pszczoła widniejąca w najwyższym przyczółku attyki. Ten budynek stał się jednym z naszych ulubionych i na długo zostanie w naszej pamięci. Aż chciałoby się tu pracować…

Spod Ratusza łatwo trafić do Kościoła Rzymskokatolickiego pw. Opatrzności Bożej (plac Opatrzności Bożej 19), który zbudowany został w latach 1760-69, później był przebudowany. Reprezentuje styl późnobarokowy. Znajduje się w nim ambona w kształcie łodzi rybackiej, drewniany ołtarz neobarokowy i interesujące stacje drogi krzyżowej.

Bielsko-Biała, to nie tylko piękna, historyczna zabudowa miejska. To idealne miejsce, z którego rozpocząć można swoje górskie wędrowanie. Znajdziecie tu mnóstwo szlaków turystycznych górskich, pieszych oraz tras rowerowych. W każdym razie- na pewno znajdziecie tu coś dla siebie.